معمای ژئوپلتیک مرز مشترک عراق و سوریه

پایگاه رهنما:

با وجود گذشت چند سال از پایان خلافت داعش، همچنان بحث تروریسم و حراست از مرزهای این کشور از تهدید، در مقام مساله‌ای مهم در کشور عراق مطرح است. در عرصه جدید تحولات کشور عراق نیز به ویژه در حوزه مرزهای مشترک میان کشور عراق و سوریه، حساسیتی ویژه از سوی تمامی بازیگران دخیل در بحران وجود دارد. علت اصلی اهمیت مرز مشترک میان این دو کشور در مقطع کنونی را بیشتر می‌توان به واشته کریدور ایجاد شده از سوی خلافت خودخوانده داعش مورد ارزیابی قرار داد.

دولت اسلامی عراق و شام، یک خط ارتباطی میان حکومت کوتاه مدت خود داشت که یک بخش آن به پایتختی موصل در عراق و بخش دیگر، به پایتختی رقه در سوریه بود. علاوه بر داعش، صف‌آرایی بازیگران دخیل در بحران سوریه در نوار مرزی با کشور عراق، اهمیت طی سال‌های گذشته اهمیتی ویژه را به مرز سرزمینی مشترک میان دو کشور عراق و سوریه داده است. در نتیجه امر شاهد هستیم در مقطع کنونی نیز دولت عراق بعد از نخست‌وزیری الکاظمی، در پی اتخاذ تدابیری جدید برای کنترل بر این ناحیه مرزی است.

در واپسین کنش دولت عراق، منابع خبری از نشست فرماندهان دستگاه اطلاعات نظامی وابسته به وزارت دفاع برای بررسی اوضاع امنیتی مرزهای مشترک این کشور با سوریه خبر داده‌اند. بر اساس بیانیه دستگاه اطلاعات نظامی عراق، حاضران در این نشست آخرین تحولات امنیتی مناطق مرزی مشترک میان سوریه و عراق را بررسی کرده و درباره طرح‌های آتی برای افزایش سطح امنیت و تحت نظر گرفتن تحرکات مشکوک گروه‌های تروریستی بحث و تبادل نظر کردند اما شواهد امر نشان‌گر آن است که احتمالا دولت عراق در نظر دارد در چینش و صف‌آرایی نظامیان عراقی در مرزهای خود با کشور سوریه، تغییراتی را لحاظ کند. اما در این میان این تنها الکاظمی نیست که در پی اتخاذ راهبرد پیرامون مرزهای این کشور با سوریه است، بلکه بازیگران خارجی دخیل در بحران به ویژه آمریکا، با دقت و تامل خاص معادلات آرایش نظامی عراقی در مرز با سوریه را دنبال می‌کنند.

ملاحظات استراتژیک بازیگران رقیب در مرز عراق و سوریه

کشورهای عراق و سوریه حدود 605 کیلومتر مرز خشکی با یکدیگر دارند که بخش اعظم آن در همجوار استان‌های دیرالزور سوریه و الانبار عراق با یکدیگر است. طی وضعیت جدید، در معادلات معما‌گونه رقابت بر سر کنترل نواحی مرزی مشترک دو کشور، اکنون می‌توان از دو نیروی رقیب نام برد. در سطح ابتدایی نیروهای حاضر در محور مقاومت در نتیجه معادلات جدید در بحران‌های بوجود آمده پس از ظهور داعش، مرز مشترک میان دو کشور، را همچون کانون اصلی پیوند و نفوذ استراتژیک در منطقه مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

در مقابل نیروهای مقاومت، آمریکا، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عرب منطقه قرار دارند که خواهان کنترل مناطق مرزی کشورهای عراق و سوریه از سوی نیرویی فارغ از حشد الشعبی هستند. در حقیقت، هدف غایی آن‌ها این  است که مرز مشترک دو کشور از سوی نیروهای ارتش عراق اداره شود و از این طریق به اصطلاح نفوذ محور مقاومت را در منطقه غرب آسیا کنترل کنند. هر چند در وضعیت قبل از ظهور داعش این مساله تا حدود زیادی موجودیت و موضوعیت نداشت اما در برهه جدید میان حاضران و مخالفان محور مقاومت مبحث اداره مرزهای مشترک میان عراق و سوریه از اهمیتی فوق العاده برخوردار است.

محوریت رقابت بر سر گذرگاه راهبردی القائم – البوکمال

با نظر به قطب‌بندی رقابت استراتژیک میان بازیگران حاضر و ذینفع در معادلات مرزی میان سوریه و عراق را در گذرگاه راهبردی القائم و ابوکمال مورد ارزیابی قرار داد. گذرگاه البوکمال در استان دیرالزور سوریه در جنوب رود فرات و در دورترین نقطه جنوب شرق سوریه و گذرگاه القائم در استان الانبار، در غرب عراق قرار دارد که هر دو گذرگاه در  امتداد و نقطه مقابل هم هستند. این گذرگاه مهم از اوایل ظهور داعش در سال 2013 بسته بود و در اواخر ماه سپتامبر 2019 بازگشایی شد.

در آزادسازی این منطقه از کنترل داعش و حفاظت از نواحی اطراف این گذرگاه مرزی، نیروهای حشد الشعبی نقشی پر رنگ و غیر قابل انکار را ایفا کردند و حتی بعد از پایان رسمی خلافت داعش، این گذرگاه و نواحی بیابانی اطراف آن از سوی این نیروها حفاظت شده است اما در شرایط کنونی، آمریکا و رژیم صهیونیستی قصد دارند از طریق اعمال فشار بر مصطفی الکاظمی او را مجاب کنند اداره این گذرگاه مهم و مناطق اطراف آن را که نقشی حیاتی در تامین امنیت و نیز مبادلات تجاری میان کشورهای سوریه و عراق دارد، به نیروهای ارتش بسپارد.

هر چند این درخواست و استدلال از اساس درست به نظر نمی‌رسد اما نکته مهم برای آن‌ها این است که پایگاههای نظامی حشد الشعبی در نواحی همجوار با مرزهای کشور سوریه برچیده شود. به عبارت بهتر آمریکایی‌ها قصد دارند حشد الشعبی را از واحی مرزی کشور عراق دور کنند. واشنگتن از این اقدام چهار هدف اساسی را پیگیری می‌کند:

1- تضعیف موقیت نیروهای حشدالشعبی از نظر ژئو استراتژیک و سیاسی در کشور عراق.

2- دور کردن حشد الشعبی از مرزها می‌تواند دستان آمریکا را برای توطئه احیای داعش و بهره‌گیری از این ابزار به عنوانی برای باقی ماندن در عراق، را باز بگذارد.

3- ایجاد انشقاق و چند دسته‌گی میان نیروهای نظامی عراقی از طریق در تقابل قرار دادن حشد الشعبی در برابر دولت و نیروهای ارتش.

4- دیگر هدف ایالات متحده آمریکا را می‌توان اصطلاحا تضعیف و قطع حلقه ارتباطی محور مقاومت در منطقه مورد ارزیابی قرار داد که البته تحقق این سناریو همانند روایت یک کمدی مضحک می‌باشد.